رعایت آداب نشانه ای از بلوغ عقلی

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد و آل محمد

 

الحمدالله رب العالمین که درگردان ما، گردان محمد رسول الله (ص)، هر از گاهی مطالبی با موضوع "آداب ورور به گردان" طرح می شود که به ما تذکر دهد که گردان آداب دارد. همین که ما به این فهم بلند برسیم که باید آداب چنین جایگاه مقدسی را به جا آوریم یعنی به عنایت الهی به بلوغ ورود به دوره سوم رشد انسان رسیده ایم. دوره ای که از آن با عنوان دوره آراستگی به عقل و احسان یاد می شود و نوعاً رعایت آداب بنا به بلوغ عقلی در انسان است. به همین دلیل به برکت این بلوغ گردان، لازم است یادی شود از کتاب "دوره های رشد تفکر اجتماعی 3/ بلوغ عقلی؛ آراستگی به آداب و احسان" که در ادامه قسمت هایی از این کتاب ذکر می شود.

بزرگترین رخداد پس از تولد انسان بلوغ اوست که با علائمی ظاهر می شود و در فکر و جسم و شیوه زندگی فرد به خوبی هویدا و آشکار است. موضوع بلوغ گاهی به ابتدای دوره سوم که دوره تکلیف است گفته می شود و گاهی نیز به انتهای این دوره که مصادف با برخورداری از بلوغ فکری و اجتماعی است گفته می شود. در حقیقت، تمام آنچه به عنوان سعادت در دنیا و آخرت برای انسان مطرح است مربوط به اسلام انسان است و گوهر آن در این دوره در درون فرد متولد می شود. به همین دلیل جشن بلوغ، جشن زندگی معنوی است و لازم است بیش از جشن تولد مورد ارج و تقدیر واقع شود.

در واقع آنچه در دوره سوم مورد نظر است استفاده و بهره مندی از عقل است زیرا در این دوره نوع انسان مجهز به عقل شده است و باید در موقعیت های مختلف و مسائل گوناگون به عقل رجوع کند. براساس عقل حجت های الهی معنا پیدا می کند و براساس تعقل به این حجت ها اعتنا می شود و اگر تعقل نبود حجت ها به ضرر انسان تمام می شد و در روز قیامت علیه او کار گرفته می شود.

در دعای شریف عرفه، امام حسین علیه السلام از این دوره با نام دوره اکمال فطرت و اعتدال تعبیر کرده اند. در قرآن، ویژگی های دوره اکمال فطرت و اعتدال در سوره های مختلفی ذکر شده است که یکی از این سوره ها، سوره مبارکه شمس است.

واژه ای که به اکمال فطرت و اعتدال از نظر مفهومی بسیار نزدیک است کلمه "تسویه" می باشد. تسویه رخدادی است که برای نفس انسان واقع می شود و به او قدرت الهام فجور و تقوا را می دهد و پس از آن تزکیه و در مقابل آن تدسیس که عدم تزکیه است، برای انسان معنا پیدا می کند.

آشنایی با این کلمات معنای آشنا شدن با شیوه اصلی در تعقل است. در واقع آشنا شدن با این مفاهیم به منزله آشنایی با مرحله سوم رشد اجتماعی است. در مقابل تسویه و تزکیه، سوره مبارکه شمس دسّ یا نهفته ساختن نفس و عدم بهره مندی از تزکیه را عامل هر ناکامی معنوی معرفی می کند. به صورت تفصیلی تر سرکشی و طغیان از یک سو و تکذیب آیات و رسل از سوی دیگر عامل سقوط می باشد. همچنین علم نسبت به آنچه از طریق وحی به انسان وارد شده است که بایستی از آن تبعیت کند از لوازم تعقل و فهم حجت می باشد.

در نتیجه از انطباق مولفه ههای اکمال فطرت و اعتدال در سوره مبارکه شمس و دعای مبارکه عرفه می توان به سیر نتیجه بخشی هر عملی دست یافت:

1-ابتدا انسان به واسطه رجوع به عقل ضرورت انجام یا ترک عمل، فعل یا باوری را بررسی می کند و بر روش های به دست آمده از آن تفکر و تامل می نماید.

2-سپس با اتکا به آن علم و براساس الهام الهی، به جزییات تحقق آن عمل، فعل یا باور در آن لحظه، دست می یابد..

3-الهام، عقل و تعقل در صورتی در نفس انسان جریان می یابد که از موانع، پاک و آراسته باشد. به همین دلیل عملیاتی شدن منویات عقلی  و الهام های الهی کشف موانع و برطرف کردن آن است.

4-دستاوردهای به دست آمده از مراحل فوق تنها با شناسایی و قدردانی و خرسندی می تواند در برنامه ریزی مجدد زندگی قرار گیرد.

در این دوره انتظار می رود که خودجوشی فرد او را از برنامه ریزی های دیگران-جز به صورت مشورتی-مستغنی کند. در عین حال لازم است سیری منظم برای طی شدن این دوره به صورت ساماندهی شده، تدارک دیده شود. در دین و شریعت برای بالابردن سرعت و دقت در پیمودن این دوره وظایفی تدارک دیده شده است. از آنجا که این وظایف انسان را از رها بودن به بند عبودیت الهی می کشاند، می توان آن ها را به عنوان " آداب" معرفی کرد.

آدابی که در شرع مقدس اسلام آمده است به صورتی برنامه ریزانه فرد را در متن جامعه قرار می دهد و از این جهت به طور طبیعی ضامن رشد اجتماعی فرد شده است. به همین دلیل از تقوایی که محصول این دوره است با نام "احسان" یاد می شود.

پس با توجه به مطالب، منظور از از رعایت آداب و یا آراستگی به آداب این است که " فرد به رفتار ها و برنامه های منظمی همت گمارد که براساس وضعیت تکوینی آن رفتارها در او خصلت های متعالی شکل گیرد."

 

امید است که گردان محمد رسول الله صلی الله علیه و آله به عنایت الهی آراسته به آداب الهی شود و بدین وسیله شایستگی بندگی ای مخلصانه به درگاه الهی را بیابد؛ انشاالله به برکت صلواتی بر محمد و آل محمد.